Psikolojik Hastalıklar Nelerdir?

Psikolojik hastalıklar, görünmez ancak hissedilen derin etkileriyle, bireylerin hayatlarının en gizli köşelerine sızar. Bununla birlikte zihin ve ruh üzerinde derin izler bırakarak, düşüncelerimizi, duygularımızı ve günlük yaşantımızı esir alabilir. Peki en sık görülen psikiyatrik hastalıklar nelerdir?

Psikolojik Hastalıklar ve Belirtileri

Psikolojik hastalıkların belirtileri, hastalığın türüne ve kişinin bireysel durumuna bağlı olarak geniş bir yelpazede değişebilir. Ancak, bazı yaygın belirtiler çeşitli psikolojik hastalıklar arasında görülebilir. İşte bazı yaygın belirtiler:

• Sürekli veya tekrarlayan üzüntü, çaresizlik veya boşluk hissi.
• Aşırı mutluluk veya heyecan hali (manik durumlar).
• Duygusal uçluklar veya ani duygu değişiklikleri.
• Karışık veya dağınık düşünceler.
• Gerçeklikten kopma, halüsinasyonlar veya sanrılar.
• Kendine veya çevresine yönelik şüpheler ve paranoya.
• Sosyal aktivitelere veya hobiler gibi normalde zevk alınan şeylere karşı ilgi kaybı.
• İzolasyon ve içe kapanıklık.
• Kendine zarar verme veya intihar düşünceleri.
• Uykusuzluk veya aşırı uyuma.
• İştah değişiklikleri, kilo alıp verme.
• Yorgunluk ve enerji eksikliği.
• Sürekli ve kontrol edilemez endişeler.
• Panik ataklar, yüksek kalp atış hızı ve nefes darlığı.
• Sosyal durumlardan kaçınma veya aşırı endişe.
• Karar verme güçlüğü veya odaklanma sorunları.
• Unutkanlık veya dağınık düşünceler.
• Arkadaş ve aile ilişkilerinde zorluklar.
• İş veya okuldaki performansın düşmesi.
• Sosyal etkileşimlerde zorluk çekme.
• Tekrarlayan ve kontrol edilemeyen davranışlar.
• Saplantılı düşünceler.

En Sık Görülen Psikolojik Hastalıklar

Dünya genelinde en sık görülen psikolojik hastalıklar anksiyete ve depresyondur.

Depresyon

Depresyon, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ciddi psikolojik hastalıklar arasındadır. Bireylerin duygusal, düşünsel ve davranışsal işlevlerini derinden etkileyebilir ve günlük yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir.

Nedenleri: Genetik yatkınlık ve beyin kimyasındaki dengesizlikler gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Ayrıca, stresli yaşam olayları, kronik sağlık sorunları ve psikososyal faktörler de depresyonun gelişimine katkıda bulunabilir.

Belirtileri: Sürekli bir üzüntü hali, ilgi kaybı ve zevk alamama durumu yer alır. Aynı zamanda, uykusuzluk veya aşırı uyuma, enerji kaybı ve konsantrasyon güçlüğü gibi fiziksel belirtiler de görülebilir.

Tedavisi: Terapi ve antidepresan ilaçları içerir. Kişinin yaşam tarzı değişiklikleri yapması ve sosyal destek sistemlerinden yararlanması da tedavi sürecine önemli katkılar sağlayabilir.

Anksiyete Bozuklukları

Anksiyete; sessiz, sinsi ve beklenmedik bir misafir gibi hayatımıza girebilir, bizi derinden etkileyerek günlük rutinlerimizi, düşüncelerimizi ve duygularımızı alt üst edebilir.

Nedenleri: Genetik faktörler ve beyin kimyasındaki değişiklikler gibi biyolojik etmenlerden kaynaklanabilir. Ayrıca, stresli yaşam olayları, kişisel deneyimler ve çevresel stresörler de anksiyetenin gelişimine katkıda bulunabilir.

Belirtileri: Sürekli ve kontrol edilemeyen endişe belirtileri arasındadır. Fiziksel belirtiler arasında hızlı kalp atışı, terleme, titreme ve baş dönmesi yer alabilir.

Tedavisi: Genellikle psikoterapi ve bazen de anksiyeteyi hafifletmeye yardımcı olabilecek ilaçları içerir. Ayrıca, stres yönetimi teknikleri ve yaşam tarzı değişiklikleri de hastalar için faydalı olabilir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), insanın en derin korkularının, acılarının ve savaşlarının gizli bir yankısıdır. Bu sessiz düşman, beklenmedik bir anda hayatın sakin akışını alt üst edebilir ve en güçlü bireyleri bile derinden sarsabilir.

Nedenleri: Genellikle şiddetli travmatik olaylar sonucu gelişir. Bu olaylar arasında savaş tecrübesi, ciddi kazalar, doğal afetler veya kişisel saldırılar yer alabilir.

Belirtileri: Tekrarlayan, istenmeyen travma anıları, kabuslar ve flaşbekler bulunur. Ayrıca, uyku problemleri, kolayca irkilme ve sosyal durumlardan kaçınma gibi belirtiler de gözlemlenebilir.

Tedavisi: Genellikle psikoterapi türleri ve ilaçları içerir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), maruz bırakma terapisi ve EMDR gibi terapiler, üstesinden gelmeye yardımcı olabilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk(OKB)

Panik Bozukluğu

Panik bozukluğu, beklenmedik anlarda bireyleri saran ve kontrol edilemeyen korku dalgalarıyla karakterize edilen, güçlü ve sıkıntılı psikolojik hastalıklar arasındadır.

Nedenleri: Kesin nedeni bilinmese de, genetik yatkınlık, stres ve belirli yaşam olayları risk faktörleri arasında sayılabilir. Beyin kimyasındaki dengesizlikler ve kişinin çevresel faktörlere verdiği tepkiler de panik atakların gelişiminde rol oynayabilir.

Belirtileri: Beklenmedik ve şiddetli panik ataklarla karakterizedir; bu ataklar sırasında kişi ölüm korkusu, nefes darlığı, göğüs ağrısı ve baş dönmesi gibi semptomlar yaşayabilir. Ayrıca, sürekli bir panik atak korkusu ve bu atakları tetikleyebilecek durumlardan kaçınma davranışları da gözlemlenebilir.

Tedavisi: Genellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve bazen anksiyete düzeyini düşürmeye yardımcı olabilecek ilaçları içerir. BDT, panik ataklarla başa çıkma stratejileri geliştirmeye ve atakların altında yatan düşünceleri ele almaya odaklanır.

Sosyal Fobi

Sosyal fobi, hayatın birçok alanında sessizce kendini gösteren, ancak güçlü ve engelleyici bir etkiye sahip olan psikolojik hastalıklar arasındadır . İnsanları, toplum içindeki en basit etkileşimlerden bile aşırı korku ve endişe hissiyle kaçınmaya itebilir.

Nedenleri: Genetik yatkınlık, çocuklukta yaşanan sosyal deneyimler ve ailevi faktörler gibi birçok nedenle gelişebilir. Ayrıca, düşük özsaygı ve geçmişte yaşanan utandırıcı veya aşağılayıcı sosyal deneyimler de bu durumun gelişimine katkıda bulunabilir.

Belirtileri: Sosyal durumlar ve performans gerektiren ortamlar karşısında aşırı anksiyete ve korku ile kendini gösterir. Bireyler, sosyal etkileşimlerde aşırı endişe duyabilir, titreme, terleme, mide bulantısı veya konuşurken zorluk gibi fiziksel belirtiler yaşayabilirler.

Tedavisi: Sosyal fobi tedavisinde en yaygın olarak kullanılan yöntemler bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve bazen anksiyeteyi azaltıcı ilaçlardır. BDT, bireyin sosyal durumlara karşı negatif düşünce kalıplarını ve davranışlarını değiştirmesine yardımcı olur, grup terapisi ise sosyal becerilerin geliştirilmesine katkı sağlayabilir.

Bipolar Bozukluk

Bipolar bozukluk, bireyin duygu dünyasında dramatik zirveler ve vadiler yaratan, yoğun ve karmaşık bir ruh hali dalgalanmasıdır.

Nedenleri: Genetik faktörler, beyin kimyasındaki dengesizlikler ve stres gibi çevresel etkenlerin birleşimi sonucu oluşabilir. Ayrıca, ailede bipolar bozukluk öyküsü olan bireylerde bu durumun görülme olasılığı daha yüksektir.

Belirtileri: Bipolar bozukluk, manik ve depresif dönemler arasında değişen duygu durumları ile karakterizedir. Manik dönemlerde aşırı enerji, azalan uyku ihtiyacı ve hızlı düşünce akışı; depresif dönemlerde ise üzüntü, ilgi kaybı ve yorgunluk görülür.

Tedavisi: Genellikle duygu durumunu düzenleyici ilaçlar ve psikoterapiyi içerir. Hastalığın yönetiminde düzenli takip ve tedaviye uyum, hastanın yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir.

Şizofreni

Şizofreni, sadece bireyin iç dünyasını değil, aynı zamanda onun gerçeklikle olan bağını da derinden etkileyen karmaşık ve çok boyutlu psikiyatri hastalıklar arasındadır.

Nedenleri: Genetik faktörler, beyin kimyası ve yapıdaki değişiklikler ile çevresel faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilir. Ayrıca, erken yaşam stresleri ve aile içinde psikotik bozukluk öyküsü, riski artırabilir.

Belirtileri: Halüsinasyonlar, sanrılar ve düzensiz düşünme gibi pozitif belirtilerle karakterizedir. Negatif belirtiler ise duygusal tepkisizlik, motivasyon eksikliği ve sosyal geri çekilme şeklinde kendini gösterebilir.

Tedavisi: Antipsikotik ilaçlar ve psikoterapiyi içerir. Tedavi, semptomların yönetimi, sosyal ve işlevsel becerilerin geliştirilmesi ve nüksü önlemeye odaklanır.

Özgün Fobiler

Özgül fobiler, belirli nesne veya durumlar karşısında hissedilen yoğun ve orantısız korkularla karakterize edilen, gizemli ve karmaşık psikolojik hastalıklar arasındadır.

Nedenleri: Genellikle çocukluk veya genç yetişkinlik dönemlerinde başlar ve genetik faktörler, öğrenilmiş davranışlar veya geçmişte yaşanan travmatik olaylarla ilişkilendirilebilir. Bazı durumlarda, aile üyelerinde benzer fobilerin varlığı, bireyde fobi gelişme riskini artırabilir.

Belirtileri: Özgül fobiye sahip bireyler, belirli bir nesne veya durum karşısında aşırı ve orantısız bir korku ve anksiyete hissederler. Bu korku, kaçınma davranışlarına, panik atak benzeri fiziksel tepkilere ve günlük yaşamı etkileyebilecek düzeyde endişeye yol açabilir.

Tedavisi: En etkili yöntemlerden biri bilişsel davranışçı terapidir (BDT), bu terapi korkulan nesne veya durumla yüzleşme ve ona karşı sağlıklı tepkiler geliştirme üzerine odaklanır. Ayrıca, gevşeme teknikleri ve bazen anksiyeteyi azaltıcı ilaçlar da tedavi sürecinde destekleyici rol oynayabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), hem çocuklukta hem de yetişkinlikte, bireylerin yaşamını çeşitli ve beklenmedik yollarla etkileyebilen psikiyatrik hastalıklar arasındadır.

Nedenleri: Genetik faktörlerin yanı sıra beyin yapısındaki ve kimyasındaki farklılıklardan kaynaklanabilir. Çevresel faktörler, gebelik ve doğum sırasındaki komplikasyonlar ve erken yaşam deneyimleri de DEHB’nin gelişimine katkıda bulunabilir.

Belirtileri: Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar bulunur. Bu durum, okul, iş ve sosyal etkileşimlerde zorluklara yol açabilir ve günlük yaşamda organizasyon ve zaman yönetimi problemlerine neden olabilir.

Tedavisi: Davranışçı stratejiler, eğitim ve gerekirse ilaç tedavilerini içerir. Aile eğitimi ve okul bazlı programlar da çocukların ve ergenlerin DEHB ile başa çıkmalarına yardımcı olabilir.

Kişilik Bozuklukları

Kişilik bozuklukları, düşünce, algılama, duygu ve ilişkilerdeki kalıcı ve sıkıntı verici örüntülerle karakterize edilen psikiyatrik hastalıklar arasındadır.

Genellikle ergenlik döneminde veya erken yetişkinlikte başlar ve bir kişinin hayatı boyunca devam edebilir.

DSM-5 (Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın beşinci sürümü) ve diğer psikiyatrik sınıflandırma sistemlerine göre, toplamda 10 farklı kişilik bozukluğu tanımlanmıştır. Bu bozukluklar üç ana gruba ayrılır:

A Grubu (Tuhaf veya Eksantrik Davranışlar):

• Paranoid Kişilik Bozukluğu
• Şizoid Kişilik Bozukluğu
• Şizotipal Kişilik Bozukluğu

B Grubu (Dramatik, Duygusal veya Dürtüsel Davranışlar):

• Antisosyal Kişilik Bozukluğu
• Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu
• Histrionik Kişilik Bozukluğu
• Narsisistik Kişilik Bozukluğu

C Grubu (Kaygılı veya Korkulu Davranışlar):

• Kaçınan (Avoidant) Kişilik Bozukluğu
• Bağımlı Kişilik Bozukluğu
• Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Yeme Bozuklukları

Yeme bozuklukları, bireyin yiyecek alımı ve vücut imajıyla ilgili sağlıksız düşünce ve davranışları içeren psikolojik hastalıktır. Bu durumlar, beslenme alışkanlıkları, vücut ağırlığı ve besinlerle ilgili takıntılı düşüncelerle karakterize edilir ve genellikle ciddi fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir.

En yaygın yeme bozukluklarından bazıları:

Anoreksiya Nervoza:

• Aşırı kilo kaybına yol açan şiddetli diyet yapma, yiyecek alımını sınırlama veya aşırı egzersiz yapma.
• Vücut ağırlığı ve şekli hakkında bozulmuş bir algıya sahip olma ve zayıflığa karşı aşırı bir korku.

Bulimiya Nervoza:

• Kontrolsüz şekilde aşırı miktarda yemek yeme (tıkınırcasına yeme) ve ardından kilo alma korkusuyla kusma, laksatif kullanma veya aşırı egzersiz yapma.
• Yeme davranışlarından dolayı yoğun suçluluk ve utanç duyguları.

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu:

• Kontrolsüz şekilde büyük miktarda yiyecek tüketme.
• Yeme sonrası aşırı suçluluk, utanç veya depresyon hissi.

Pika:

• Besin olmayan maddeleri (toprak, kil, saç gibi) yeme eğilimi.

Rumination Bozukluğu:

• Yedikten sonra yiyecekleri tekrar çiğneme, tekrar yutma veya kusma davranışı.

Uyku Bozuklukları

Uyku bozuklukları, uyku sürecini, kalitesini ve verimliliğini etkileyen çeşitli durumlardır. Bu bozukluklar hem fiziksel hem de zihinsel sağlığı olumsuz etkileyebilir ve günlük yaşamın birçok yönünü etkileyen yorgunluk, dikkat eksikliği ve genel huzursuzluğa neden olabilir.

En yaygın uyku bozukluklarından bazıları:

İnsomnia (Uykusuzluk):

• Uykuya dalma veya uykuda kalmada zorluk, yetersiz veya kalitesiz uyku.
• Gündüz yorgunluğu, düşük enerji, dikkat eksikliği ve ruh hali değişiklikleri.

Uyku Apnesi:

• Uyku sırasında solunumun tekrarlayıcı olarak durması veya yüzeyselleşmesi.
• Gündüz aşırı uykululuk, sabah baş ağrıları ve horlama.

Narkolepsi:

• Gündüz aşırı uykululuk ve aniden uykuya dalmak.
• Ani kas zayıflığı atakları (katapleksi) ve halüsinasyonlar.

Huzursuz Bacak Sendromu (RLS):

• Bacaklarda rahatsız edici hisler ve bunları hafifletmek için sürekli hareket etme ihtiyacı.
• Akşam ve gece saatlerinde şikayetlerin artması.

Parasomniler:

• Uyku sırasında anormal davranışlar (uyurgezerlik, gece terörleri, kabus bozukluğu).
• Uykuya dalmadan veya uyanmadan hemen önceki dönemlerde meydana gelir.

Cinsel İşlev Bozuklukları

Cinsel işlev bozuklukları, cinsel dürtü, uyarılma, orgazm ve cinsel ilişki sırasında ağrı gibi cinsel işlevlerde yaşanan psikolojik sorunlardır.

Cinsel İsteksizlik:

• Sürekli veya tekrarlayan cinsel fantezi ve düşüncelerde azalma veya cinsel aktiviteye karşı ilgi kaybı.

Cinsel Uyarılma Bozukluğu:

• Cinsel aktivite sırasında yeterli cinsel uyarılmayı elde edememe veya sürdürememe.

Kadınlarda Orgazm Bozukluğu:

• Orgazma ulaşmada zorluk veya orgazmın tamamen olmaması.

Cinsel Ağrı Bozukluğu (Disparoni ve Vajinismus):

• Cinsel ilişki sırasında ağrı, yanma veya rahatsızlık hissi.
• Vajinismus, vajinal kasların istemsiz kasılması nedeniyle cinsel ilişkinin ağrılı veya imkansız hale gelmesi.

Erken Boşalma:

• Cinsel ilişki sırasında istenenden daha erken veya hızlı bir şekilde boşalma.

Erektil Disfonksiyon (İktidarsızlık):

Penisin ereksiyon haline gelememesi veya ereksiyonun cinsel ilişki için yeterli süre boyunca sürdürememesi.

Geç Boşalma:

• Cinsel ilişki sırasında normalden çok daha uzun sürede boşalma veya hiç boşalamama durumu.

Bağımlılıklar

Bağımlılıklar fiziksel bağımlılıklardan farklı olarak, bireyin belirli davranışlara veya aktivitelere karşı kontrolünü kaybetmesi ve bunları aşırı derecede arzulaması ile ilişkili psikolojik hastalıklar arasıdadır.

Kumar Bağımlılığı:

• Sürekli kumar oynama ihtiyacı, kumar oynamak için para ve zaman harcama.

Alışveriş Bağımlılığı:

Kontrolsüz alışveriş yapma, alışveriş sonrası pişmanlık hissetme.

• İnternet veya Sosyal Medya Bağımlılığı:

Yeme Bağımlılığı:

• Duygusal rahatlama için aşırı yeme, yeme davranışlarını kontrol edememe.

Seks ve Mastürbasyon Bağımlılığı:

• Kontrolsüz cinsel dürtüler ve davranışlar, cinsel aktivitelerin kişinin hayatını olumsuz etkilemesi.

Egzersiz Bağımlılığı:

• Aşırı egzersiz yapma, egzersiz yapmama durumunda anksiyete ve huzursuzluk hissetme.

Alkol ve Madde Bağımlılığı

Alkol ve madde bağımlılığı, hem fiziksel hem de psikolojik etkileri olan ciddi psiklojik hastalıklar arasındadır. Bu tür bağımlılıklar, bireyin belirli maddeleri kullanma davranışını kontrol etmesini zorlaştırır ve zamanla bu maddelere karşı artan bir bağımlılık geliştirilmesine yol açar.

Psikolojik Hastalıklar İçin Tedavi Yöntemleri

Psikolojik hastalıklar için tedavi yöntemleri, hastalığın türüne, şiddetine ve bireyin özel ihtiyaçlarına göre değişkenlik gösterir. Psikolojik hastalıklar; terapi ve ilaç kombinasyonu en etkili sonuçları verir.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bireyin düşünce, duygu ve davranışlarının birbiriyle nasıl etkileşim içinde olduğuna odaklanan bir psikoterapi türüdür. Bu terapi yöntemi, olumsuz ve yıkıcı düşünce kalıplarını tanımlamayı ve bunları daha sağlıklı ve gerçekçi düşüncelerle değiştirmeyi hedefler.

BDT, depresyon, anksiyete bozuklukları, fobiler ve birçok diğer psikolojik sorunun tedavisinde etkili bir yöntem olarak kabul edilir ve kısa süreli, hedef odaklı bir yaklaşım sunar.

EMDR Terapisi

EMDR Terapisi, özellikle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve diğer travma kaynaklı psikolojik sorunların tedavisinde kullanılan etkili bir psikoterapi yöntemidir. Bu terapi, hastanın göz hareketlerini yönlendirerek travmatik anıların yeniden işlenmesine ve duygusal etkilerinin azaltılmasına yardımcı olur.

EMDR, bireyin travmatik deneyimlerle ilişkili duygusal yükü hafifletmesini ve daha sağlıklı psikolojik duruma ulaşmasını sağlayarak, kişisel iyileşme sürecini destekler.

Şema Terapi

Şema Terapi, özellikle derin köklü duygusal sorunları ve kişilik bozukluklarını tedavi etmek için geliştirilmiş bir psikoterapi yöntemidir. Bu terapi, bireyin çocukluk ve erken yetişkinlik dönemlerinden gelen zararlı yaşam kalıplarını (şemalarını) tanımlayıp, bunlarla başa çıkmak için stratejiler geliştirmeye odaklanır.

Uzun süreli duygusal ihtiyaçların karşılanmamasından kaynaklanan, yıkıcı davranış ve düşünce kalıplarının değiştirilmesini amaçlar ve bireyin daha sağlıklı ve tatmin edici bir yaşam sürmesine yardımcı olur.

Aile Terapisi

Psikolojik hastalıkların tedavisinde aile terapisi, hastanın aile üyeleri ile olan etkileşimlerini ve bu etkileşimlerin hastalığın seyri üzerindeki etkilerini ele alır. Bu terapi, aile içi iletişimi güçlendirerek, aile üyelerinin birbirlerini daha iyi anlamalarına ve desteklemelerine yardımcı olur.

Aile dinamiklerinin hastalığın yönetimi ve iyileşme sürecine nasıl katkıda bulunabileceğini keşfetmeye odaklanır, böylece hem bireyin hem de ailenin genel refahını artırmayı hedefler.

İlaç Tedavisi

Psikolojik hastalıkların ilaç tedavisi, beyin kimyasını düzenleyerek belirtilerin hafifletilmesine ve hastanın ruh halinin iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Özellikle depresyon, bipolar bozukluk, anksiyete bozuklukları, şizofreni ve diğer ciddi psikolojik hastalıklar için antidepresanlar, antipsikotikler, anksiyolitikler ve duygu durum düzenleyiciler gibi çeşitli ilaçlar kullanılır.

Bu ilaçların etkinliği ve yan etkileri kişiden kişiye değişebilir, bu yüzden tedavi süreci, hastanın ihtiyaçlarına ve cevaplarına göre özelleştirilmelidir. İlaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte uygulanır ve en iyi sonuçları almak için düzenli tıbbi takip ve değerlendirme gerektirir.