Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bireylerin olumsuz düşünce, duygu ve davranış kalıplarını değiştirerek psikolojik rahatsızlıkların üstesinden gelmelerine yardımcı olan bir psikoterapi türüdür.
BDT, bireyin mevcut sorunlarına odaklanır ve onlara bu sorunlarla başa çıkmak için pratik beceriler kazandırmayı hedefler. Temelinde, bireylerin düşünceleri, duyguları ve davranışları arasındaki etkileşim yatar.
Bireyin düşünce süreçlerini ve inançlarını yeniden yapılandırarak psikolojik iyilik halini artırmayı amaçlar.
İçindekiler
Bilişsel Davranışçı Terapi Türleri
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarını değiştirmek suretiyle psikolojik sorunlarını çözmelerine yardımcı olan bir psikoterapi türüdür. Bu terapi, çeşitli alt tiplere ayrılarak farklı psikolojik sorunları ele alır. İşte bu terapiler ve özellikleri:
Rasyonel Duygusal Davranış Terapisi
Albert Ellis tarafından geliştirilen Rasyonel Duygusal Davranış Terapisi, bireyin irrasyonel inançlarını sorgulamasına ve daha sağlıklı düşünce biçimleri geliştirmesine odaklanır. Bireyin duygusal zorlukları aşmasına yardımcı olmak için mantıksal, empirik ve pragmatik düşünme biçimlerini teşvik eder. Bu terapi, özellikle kaygı bozuklukları, depresyon ve öfke kontrolü sorunları olan bireyler için uygundur.
Yeniden Yapılandırma Terapisi
Bu terapi biçimi, bireyin olumsuz düşünce kalıplarını ve inançlarını tanımasına ve bunları daha olumlu ve gerçekçi olanlarla değiştirmesine yardımcı olur. Yeniden Yapılandırma Terapisi, özellikle depresyon ve anksiyete bozuklukları gibi durumlar için etkili bir tedavi yöntemidir. Bireyin kendine ve çevresine dair olumsuz otomatik düşüncelerinin farkına varmasını sağlar.
Diyalektik Davranış Terapisi
Marsha M. Linehan tarafından öncelikle sınırda kişilik bozukluğu olan bireyler için geliştirilen DBT, bireyin duygusal ve davranışsal düzenlemeyi öğrenmesine yardımcı olur. Akılcı ve duygusal düşünce arasındaki dengesizliği ele alır. DBT, grup terapisi, bireysel terapi ve telefon danışmanlığı gibi birden fazla tedavi yöntemini içerir. Ayrıca, intihar düşünceleri, yeme bozuklukları ve madde bağımlılığı gibi sorunlarla mücadele eden bireyler için de uygundur.
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)
Kabul ve Kararlılık Terapisi, bireyin zorluklarla başa çıkmak için daha esnek davranışlar geliştirmesine odaklanır. Bireyin acı ve zorlukları kabul etmesi ve bunlarla başa çıkarken kendi değerlerine uygun hareket etmesi teşvik edilir. ACT, özellikle travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve anksiyete tedavisinde etkili bulunmuştur.
Maruz Bırakma Terapisi
Maruz Bırakma Terapisi, özellikle fobiler, panik bozukluk ve obsesif kompulsif bozukluk (OKB) gibi anksiyete bozukluklarının tedavisinde kullanılır. Bireyin korktuğu nesne veya durumlarla kontrollü bir şekilde yüzleşmesini sağlayarak, zamanla bu durumlara karşı duyulan korkunun azalmasına yardımcı olur. Maruz bırakma, genellikle kademeli bir süreçtir ve bireyin anksiyete seviyesini yönetebileceği araçlarla donatılmasını içerir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Teknikleri
Olumsuz Düşünceleri ve Duyguları Tanımlamak
Uyumsuz davranışlara, hangi düşüncelerin, duyguların neden olduğunun farkındalığını kazanmak önemlidir. Bu süreç iç gözlem ve kendini gözlem konusunda zorluk yaşayan insanlar için zorlayıcı olabilir. Kişinin kendi düşüncelerini, duygularını tanımlamasına ve kendini tanımasına yardımcı olur.
Yeni Becerileri Uygulamak
BDT’de gerçek dünyada yaşanan durumlarda kullanılabilecek yeni beceriler öğretilir.
Hedef Belirleme
Bu yöntem, hem kısa hem de uzun vadeli hedeflerinizi nasıl tanımlayacağınız ve birbirinden ayırt edeceğiniz konusunda size yol gösterebilir. Süreç üzerine de sonuç kadar yoğunlaşmanızı sağlayarak, belirlilik, ölçüm, ulaşılabilirlik, alaka düzeyi ve zamanlamayı içeren AKILLI hedeflerin nasıl belirleneceği konusunda destek olur.
Problem Çözme
BDT sürecinde problem çözme yetenekleri kazanmak, yaşamın büyük ve küçük streslerinden kaynaklanan sorunları belirlemenize ve çözmenize olanak tanır. Bu, psikolojik ve fiziksel sağlık sorunlarının yaratabileceği olumsuz etkileri hafifletmeye de katkıda bulunur.
BDT’deki problem çözme stratejisi genellikle beş aşamalı bir süreci takip eder:
- Problemi net bir şekilde tanımlayın.
- Olası çözüm yollarını listeler halinde sıralayın.
- Listelenen her bir çözüm yolunun artılarını ve eksilerini kapsamlı bir şekilde değerlendirin.
- Uygulanacak olan çözüm yolunu dikkatlice seçin.
- Seçilen çözümü pratikte uygulayın.
Kendi Kendini İzleme
Kendini izleme, bilinen bir diğer adıyla günlük tutma, bilişsel davranışçı terapinin temel bir yöntemidir. Bu teknik, davranışlarınızı, yaşadığınız semptomları ve deneyimlerinizi zaman içerisinde kaydetmeyi ve bu bilgileri terapistinizle paylaşmayı kapsar.
Bu süreç, terapistinize sizin için en uygun tedavi planını oluşturabilmesi için gerekli bilgileri sunar. Örneğin, yeme bozukluğu yaşayan bireylerde, kendini izleme yeme alışkanlıklarının dökümünü yapmanın yanı sıra, yemek yeme veya atıştırmalık sırasında yaşanan duygu ve düşünceleri de kaydetmeyi içerir.
Kişiler Arası İlişki
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), kişiler arası ilişkiler üzerinde de olumlu etkiler yaratma potansiyeline sahiptir. BDT’nin temel prensipleri, bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarını daha sağlıklı bir şekilde yönetmelerine yardımcı olur, bu da kişiler arası ilişkilerdeki etkileşimlerini iyileştirebilir.
BDT ve Kişiler Arası İlişkiler Üzerine Etkileri
- Duygusal Düzenleme: BDT, bireylerin duygusal tepkilerini daha etkili bir şekilde düzenlemelerine yardımcı olur. Bu, öfke, hayal kırıklığı veya hayal kırıklığı gibi yoğun duygularla başa çıkmak ve bu duyguların ilişkiler üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri azaltmak için önemlidir.
- İletişim Becerileri: Terapi sürecinde, bireyler daha açık ve etkili iletişim becerileri geliştirir. Aktif dinleme, duygularını ifade etme ve çatışma çözme stratejileri üzerinde çalışılır, bu da daha sağlıklı ve anlayışlı ilişkilerin temelini oluşturur.
- Sınırların Belirlenmesi: BDT, bireylere kendi sınırlarını belirleme ve bu sınırları diğerleriyle sağlıklı bir şekilde iletişim kurma konusunda rehberlik eder. Bu, karşılıklı saygı ve anlayışa dayalı ilişkilerin geliştirilmesine katkıda bulunur.
- Negatif Düşünce Kalıplarının Değiştirilmesi: BDT, bireylerin diğerleriyle olan ilişkilerini etkileyebilecek negatif düşünce kalıplarını tanımlamalarına ve bunları daha olumlu ve gerçekçi düşüncelerle değiştirmelerine yardımcı olur. Bu, yanlış anlaşılmaların ve gereksiz çatışmaların önlenmesine yardımcı olabilir.
- Empati ve Anlayış: BDT sırasında kazanılan içgörüler, bireylerin başkalarının bakış açılarını daha iyi anlamalarını ve empati kurmalarını sağlar. Bu, daha derin ve anlamlı kişisel bağlantıların kurulmasına yardımcı olur.
Bilişsel Davranışçı Terapi Hangi Psikolojik Hastalıklarda Kullanılır?
Bilişsel davranışçı terapi, terapistler tarafından birçok zihinsel hastalığın tedavisinde kısa ve çözüm odaklı bir tedavi olarak kullanılmaktadır. Çocuklarda dahil olmak üzere her yaştan insanlar için uygundur.
- Depresyon
- Anksiyete bozuklukları
- Fobiler
- Kişilik bozuklukları
- Travma sonrası stres bozukluğu
- Uyku bozuklukları
- Panik atak
- Yeme bozuklukları
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
- Madde ve alkol kullanım bozuklukları
- Bipolar bozukluk
- Şizofreni
- Cinsel Bozukluklar
Zihinsel sağlık sorunlarına ek olarak aşağıdaki durumlara da iyi geldiği araştırmalar sonucunda kanıtlanmıştır.
- Kronik ağrı
- Fibromiyalji
- Uykusuzluk hastalığı
- Migren
- İrritabl bağırsak sendromu
- Tükenmişlik ve kronik yorgunluk sendromu
- Stres
- Kayıp ve yas
- İlişki sonrunları
- Özgüven eksikliği
- Öfke kontrol bozukluğu
Şimdi Online Terapiye Başlayın
Psikoloji Türkiye ile Dünya Genelinde 50.000’de fazla danışan gibi sizde online terapiye hemen başlayın.
Bilişsel Davranışçı Terapi Aşamaları Nelerdir? Nasıl Uygulanır?
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), genellikle belirli aşamalardan oluşur ve her aşama, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını değiştirerek psikolojik sorunların üstesinden gelmesine yardımcı olmayı amaçlar. Bu sürecin uygulanması, bireysel ihtiyaçlara ve hedeflere bağlı olarak değişkenlik gösterse de, genel olarak izlenen bir dizi adım vardır:
1. Değerlendirme ve Tanımlama Aşaması
- İlk Görüşme: Terapist ve danışan arasındaki ilk görüşme sırasında, danışanın geçmişi, mevcut sorunları ve terapiden beklentileri hakkında bilgi toplanır.
- Sorunların Tanımlanması: Danışanın karşılaştığı spesifik sorunlar ve bunların etkilediği yaşam alanları belirlenir.
2. Farkındalık ve Eğitim Aşaması
- Düşünce-Duygu-Davranış Bağlantısı: Danışanın, düşünceleri, duyguları ve davranışları arasındaki ilişkinin farkına varması sağlanır.
- Eğitim: Danışana, BDT’nin temel prensipleri ve nasıl çalıştığı hakkında bilgi verilir.
3. Bilişsel Yeniden Yapılandırma
- Negatif Düşüncelerin Tanımlanması: Danışan, negatif ve yardımcı olmayan düşünceleri tanıma konusunda eğitilir.
- Meydan Okuma ve Değiştirme: Bu düşüncelerin gerçekçilik derecesi sorgulanır ve daha olumlu, gerçekçi düşüncelerle değiştirilmeleri için stratejiler geliştirilir.
4. Davranışsal Deneyler
- Yeni Davranışların Denenmesi: Danışan, yeni düşünce kalıplarını destekleyecek davranışları denemeye teşvik edilir.
- Ev Ödevleri: Danışana, terapi dışında pratik yapması için görevler verilir.
5. Beceri Geliştirme ve Problem Çözme
- Beceri Eğitimi: Danışan, stres yönetimi, iletişim becerileri ve problem çözme gibi konularda becerilerini geliştirir.
- Uygulama: Danışan, öğrendiği becerileri gerçek hayat durumlarında uygular.
6. Nüksetmeyi Önleme ve Sonlandırma
- Nüksetmeyi Önleme: Danışan, gelecekteki zorluklarla başa çıkabilmek için stratejiler öğrenir.
- Sonlandırma: Danışanın ilerlemesi değerlendirilir ve terapi sonlandırılır. Gerektiğinde takip seansları planlanabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Diğer Terapi Türlerinden Farkları Nelerdir?
Bilişsel Davranışçı Terapi, psikoterapinin birçok farklı yaklaşımı arasında benzersiz özelliklere sahiptir. BDT’nin diğer terapi türlerinden bazı temel farkları şunlardır:
| Özellik | Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) | Diğer Terapi Türleri |
| Odaklanma Alanı | Mevcut düşünce ve davranışlar; negatif düşüncelerin olumlu olanlarla değiştirilmesi. | Genellikle bireyin geçmişi, içsel deneyimleri ve bunların mevcut durum üzerindeki etkileri. |
| Süre | Kısa süreli; genellikle 5-20 seans arasında. | Çeşitli; bazı terapiler (örneğin, psikanaliz) yıllar sürebilir. |
| Terapist ve Danışan İlişkisi | İşbirlikçi ve problem çözme odaklı. Danışan aktif bir rol alır. | Terapist genellikle gözlemci/yorumcu rolünde; danışanın kendi içgörüsünü geliştirmesi beklenir. |
| Yapı ve Direktiflik | Yapılı ve direktif; terapist seansları yönlendirir ve ev ödevleri verebilir. | Daha az yapılandırılmış; danışanın kendini keşfetmesine daha fazla alan tanınır. |
| Ölçülebilir Sonuçlar | Tedavinin etkinliği genellikle ölçülebilir hedeflerle değerlendirilir. | İyileşme daha çok subjektif deneyimler ve içgörü kazanımı üzerinden değerlendirilir. |
| Kapsam ve Uygulama Alanları | Anksiyete bozuklukları, depresyon, yeme bozuklukları gibi çok çeşitli psikolojik sorunlar için etkili. | Belirli psikolojik durumlar veya daha genel kişisel gelişim hedefleri için uygun o |
Bu karşılaştırma, BDT’nin ve diğer terapi yaklaşımlarının temel farklarını ve benzersiz özelliklerini öne çıkarır. Her bireyin ihtiyaçlarına en uygun terapi yaklaşımı, kişinin kendine özgü durumuna ve tercihlerine göre belirlenmelidir.
Bilişsel Davranışçı Terapinin Faydaları Nelerdir?
- Hayatınızı ve duygularınızı olumsuz yönde etkileyen gerçekçi olmayan düşüncelerin farkına varmanızı sağlar. Daha sağlıklı düşünce kalıpları için farkındalık yaratır.
- Diğer terapi türlerine göre daha kısa zamanda etkisini gösterir. Çözüm odaklı olduğu için daha etkili ve ekonomiktir.
- İlaç tedavisine ihtiyaç duymadan uygulanabilir.
Bilişsel davranışçı terapinin en önemli faydası danışanların şimdi ve gelecekte etkili olarak kullanabilecekleri baş etme stratejileri geliştirmesine yardımcı olmasıdır.
Bilişsel Davranışçı Terapinin Riskleri Nelerdir?
BDT genellikle güvenli bir tedavi yöntemidir, ancak bazı bireyler tedavi sürecinde duygusal rahatsızlık (Stres, öfke, üzüntü ve endişe vb) yaşayabilirler. Bu, genellikle tedavi sürecinin bir parçasıdır ve terapist desteği ile yönetilebilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Kimler İçin Uygun Değildir?
BDT, aktif katılım ve çalışma gerektirdiği için herkes için uygun olmayabilir. Özellikle ciddi psikotik bozuklukları olan bireyler veya bilişsel işlevlerinde ciddi kısıtlılıklar yaşayanlar için farklı tedavi yöntemleri daha uygun olabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Ne Kadar Sürer?
BDT’nin süresi bireyin ihtiyaçlarına ve tedavi hedeflerine bağlı olarak değişir, ancak genellikle 5-20 seans arasında sürer. Her bir seans 50 dk’dır.
BDT İle Birlikte İlaç Kullanılır mı?
Bazı durumlarda BDT, ilaç tedavisiyle birlikte kullanılabilir. Bu, özellikle ciddi depresyon ve anksiyete bozuklukları gibi durumlarda etkili olabilir.
